Guterres: Het Handvest van de VN is geen menu waaruit we kunnen kiezen

In een toespraak ter gelegenheid van de 80e verjaardag van de ondertekening van het Handvest van de VN uitte de secretaris-generaal zijn diepe bezorgdheid over "ongekende aanvallen" op de principes waarop de VN is gegrondvest, en waarschuwde hij voor een ernstige bedreiging voor de wereldorde.

VN-secretaris-generaal António Guterres zei tegen de lidstaten: "Laten we duidelijk zijn: vandaag zijn we getuige van aanvallen op de doelstellingen en principes van het Handvest van de Verenigde Naties op ongekende schaal." Hij wees op "de dreiging met of het gebruik van geweld tegen soevereine staten, schendingen van het internationaal recht, waaronder het internationaal humanitair recht en de internationale mensenrechtenwetgeving, het aanvallen van burgers en civiele infrastructuur, de exploitatie van voedsel en water, en de uitholling van mensenrechten", zonder de namen te noemen van partijen die verantwoordelijk zijn voor deze schendingen.

Guterres vervolgde: "We zien ook een bekend patroon: vasthouden aan het Handvest wanneer het ons uitkomt, en het negeren wanneer het ons niet uitkomt. Het VN-Handvest is niet optioneel. Het is geen à-la-cartemenu." Hij stelde ook: "We kunnen deze schendingen van de fundamentele beginselen van het Handvest niet normaliseren." Op 26 juni 1945 ondertekenden 50 landen het Handvest van de Verenigde Naties in San Francisco, waarin de principes voor de internationale betrekkingen werden vastgelegd "om toekomstige generaties te behoeden voor de gesel van de oorlog". De Verenigde Naties werden enkele maanden later, op 24 oktober, een tastbare realiteit.

Donderdag verdedigde Guterres de organisatie, die deze verjaardag herdenkt, te midden van felle kritiek, door te zeggen: "We kunnen de oprichting van de Verenigde Naties direct koppelen aan het voorkomen van een Derde Wereldoorlog." Hij voegde eraan toe: "Het verdedigen van de doelstellingen en beginselen van het Handvest is een nooit eindigende taak", verwijzend naar oorlogen, humanitaire rampen en de "zorgwekkende trend" van afnemend respect voor mensenrechten. Hij zei: "We hebben vooruitgang gezien op het gebied van democratie, respect voor mensenrechten en internationaal recht, maar vandaag zijn we helaas getuige van een verontrustende en tegengestelde trend. Meer dan ooit moeten we het internationaal recht respecteren en onze toewijding daaraan hernieuwen, in woord en daad", en riep de lidstaten op om "de gelegenheid te baat te nemen".

VN-hervorming

Deze verjaardag valt samen met een veelzijdige crisis die vragen oproept over hun toekomst. In deze context lanceerde Guterres in maart het "UN80"-initiatief, met als doel de effectiviteit van de VN te verbeteren, die kampt met chronische financiële beperkingen die nog worden verergerd door de enorme bezuinigingen op de Amerikaanse buitenlandse hulp die door Donald Trump zijn opgelegd. Deze hervorming omvat met name de schrapping van duizenden functies.

"We mogen de tekortkomingen die de capaciteiten van de VN beperken niet negeren en we betreuren het dat de VN haar oprichtingsmissie heeft verwaarloosd. In dit opzicht woeden er nog steeds oorlogen op vele continenten", aldus de Amerikaanse diplomaat McCoy Pitt, die een organisatie hekelde die "bureaucratische belangen dient". Hij voegde eraan toe: "We willen inefficiëntie en overmatige uitgaven verminderen en de financiële transparantie vergroten. We zullen initiatieven afwijzen die niet in overeenstemming zijn met de oprichtingsmissie van deze instelling." De nieuwe Amerikaanse regering heeft met name kritiek geuit op de Duurzame Ontwikkelingsdoelen, die de situatie van de mensheid tegen 2030 moeten verbeteren, met name de doelen die verband houden met gender en klimaatverandering. De Canadese ambassadeur Bob Rae zei: "Ik wil iedereen eraan herinneren dat mensenrechten en economische rechtvaardigheid... een integraal onderdeel van het Handvest zijn, net als vrede en veiligheid."