Güney Afrika'nın BM Güvenlik Konseyi reformu konusunda BRICS içindeki yankılanan başarısızlığı

BRICS dışişleri bakanlarının 2025 yılında Rio de Janeiro'da düzenlenen son toplantısı, özellikle Afrikalı üyeler arasında, grup içindeki derin ayrışmayı ortaya koydu. Güney Afrika, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde daimi üyelik arayışında büyük bir diplomatik aksilik yaşadı. Taslak nihai bildirgenin, bu hedeflere dolaylı destek içermesi beklenirken, yakın zamanda Afrika'ya entegre olmuş üyeler olan Mısır ve Etiyopya'nın kategorik muhalefeti, metnin kabulünün başarısız olmasına neden oldu.

Ocak 2025'te gruba ortak olarak katılan Nijerya ve Uganda ile birlikte bu iki ülke, Güney Afrika'nın açıkça zikredilmesine karşı çıktı. Bu durum, önerinin sahibi Brezilya'yı Pretoria'ya ilişkin göndermeyi geri çekmeye ve daha tarafsız bir formülasyona dönmeye zorladı. Bu tavize rağmen Kahire ve Addis Ababa, Afrika birliğini tehdit ettiğine ve bölgesel gerginliği artırdığına inandıkları bir yaklaşımı kınayarak bildirgeyi onaylamayı reddettiler.

Bu çıkmaz, BRICS içindeki artan ayrışmaları gözler önüne seriyor. Son dönemde jeopolitik nüfuzunu güçlendirmesi beklenen genişleme, şimdilerde mutabakat arayışını zorlaştırıyor. Güvenlik Konseyi reformu konusunda ortak bir tutum benimsenememesi, BRICS'in G20 veya Avrupa Birliği gibi daha tutarlı oluşumlarla rekabet etmekte zorlandığını gösteriyor.

Ötekileştirilmiş Güney Afrika, Uluslararası İlişkiler Bakanlığı sözcüsü aracılığıyla bu başarısızlığı perspektife oturtmaya çalıştı ve Afrika'nın, yararlanıcıların önceden belirlenmesine gerek kalmadan Konsey'de iki daimi sandalye elde etmesini öngören Ezulwini Mutabakatı'na olan bağlılığını teyit etti. Ancak artık bu konuda Afrika'da belirgin bir ayrışma var. Bölgedeki her güç bu koltuklardan birine oturmak istiyor: Fas, Mısır, Etiyopya, Nijerya ve tabii ki Güney Afrika.

Bu görüş ayrılığı, Güvenlik Konseyi'nin reformunun giderek daha acil hale geldiği bir dönemde ortaya çıkıyor. BM'nin güncel krizlere yanıt vermedeki giderek etkisizleşmesi ve beş daimi üyenin veto yetkisini kötüye kullanması sonucu Konsey'in felç olması karşısında, dünya düzenini yeniden düşünmek için çok sayıda ses yükseliyor.

İki önemli öneriye karşı çıkılıyor: Bunlardan ilki, altı daimi üyenin, aralarında iki belirtilmemiş Afrika üyesinin de bulunduğu, eklenmesini ve mevcut beş üye için veto hakkının korunmasını öneren Dörtlü Grup'un (Japonya, Almanya, Hindistan, Brezilya) önerisi; ve Konsey'in üye sayısının, yalnızca daimi olmayan üyelerin eklenmesiyle, ancak daha uzun görev sürelerine sahip olarak, 25 üyeye çıkarılmasını savunan bir grup Devlet (İtalya, Pakistan, İspanya, Arjantin, Meksika, Güney Kore, Polonya, Türkiye).

Herhangi bir reformun gerçekleşmesi, Çin ve Rusya'nın da aralarında bulunduğu mevcut daimi üyelerin iradesine bağlı. Bu ülkeler, daimi üyeler çemberinin genişletilmesine karşı çıksalar da, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika'nın küresel yönetimde daha fazla rol oynama isteklerini açıkça destekliyorlar. Ancak Moskova ve Pekin'in desteği belirsizliğini koruyor; diplomatik strateji ile yerleşik düzen içindeki çıkarlarının savunulması arasında gidip geliyor.

Yeniden düzenlenmiş, daha temsili ve adil bir Güvenlik Konseyi'ne giden yol hâlâ tuzaklarla dolu. Değişimin geleceği üzerinde güç oyunları, bölgesel rekabetler ve siyasi hesaplar ağır basıyor. Gelecekteki daimi üyeliklerin kimlere verileceği konusunda Afrika'da bir mutabakat sağlanmadığı ve büyük güçler ayrıcalıklarından vazgeçmeyi reddettiği sürece, BM donmuş bir halde kalma ve 21. yüzyılın jeopolitik gerçeklerini yansıtmaktan aciz kalma riskiyle karşı karşıya kalacaktır.