BRICS-top in Rio: Tussen fragiele eenheid en wereldwijde ambities in het licht van internationale spanningen

De BRICS, een blok dat nu bestaat uit elf opkomende landen (waaronder China, India, Brazilië, Rusland, Zuid-Afrika, Iran en Ethiopië), kwamen zondag in Rio bijeen voor een top onder strenge beveiliging. Vanaf het begin uitten de leiders hun bezorgdheid over de opkomst van protectionistische maatregelen, met name gericht op de nieuwe tariefdreigementen vanuit Washington, hoewel de Verenigde Staten nooit expliciet werden genoemd.

In een gezamenlijke verklaring veroordeelden de leden van de groep het "unilaterale" gebruik van tarieven en niet-tarifaire belemmeringen en noemden ze praktijken die "de wereldhandel verstoren" en de wereldwijde economische ontwikkeling in gevaar brengen. Deze verhulde kritiek was gericht op de regering-Trump, die een handelsoorlog heeft ontketend waarvan de gevolgen nog steeds voelbaar zijn.

De Amerikaanse minister van Financiën, Scott Bessent, waarschuwde van zijn kant: als er begin augustus geen akkoord is bereikt, zullen tarieven tot 50% van kracht worden. Deze dreiging hangt als een zwaard van Damocles boven Washingtons handelspartners.

Lula luidt de noodklok over multilateralisme

De Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva, gastheer van de top, schetste een somber beeld van de internationale situatie. "We zijn getuige van een ongekende ineenstorting van het multilateralisme", waarschuwde hij en riep op tot een herziening van de door het Westen gedomineerde wereldorde.

Toch lijkt de eenheid van de BRICS-landen broos. De opvallende afwezigheid van Xi Jinping, een primeur sinds hij aan de macht kwam, en die van Vladimir Poetin, die via videoconferentie moest spreken, verzwakken het symbool van een gemeenschappelijk front. De Russische president prees desondanks het momentum van de groep en stelde dat "het tijdperk van het unipolaire systeem voorbij is".

Iran, Gaza: kwesties die verdelen en verenigen

De top werd ook gekenmerkt door de positie van de BRICS-landen ten aanzien van de conflicten in het Midden-Oosten. Tijdens de opening herhaalde Lula zijn veroordeling van de "genocide in Gaza", een beschuldiging die al een bittere diplomatieke crisis tussen Brazilië en Israël heeft veroorzaakt.

In hun verklaring eisten de BRICS-landen een "onmiddellijk en onvoorwaardelijk staakt-het-vuren" en de "volledige terugtrekking" van Israëlische troepen uit de Gazastrook. Tegelijkertijd veroordeelden de leden de aanvallen op Iran in juni krachtig en noemden ze een "schending van het internationaal recht" – zonder echter de namen van de daders te noemen.

Over deze gevoelige kwesties bleek het moeilijk om consensus te bereiken. De Iraanse onderhandelaars drongen met name aan op een strengere toon met betrekking tot aanvallen op hun land, wat de interne spanningen binnen een groep weerspiegelde die sinds de uitbreiding in 2023 heterogener is geworden.

Een drukke agenda: AI, gezondheid, klimaat

Naast geopolitieke kwesties streven de BRICS-landen ernaar hun samenwerking op verschillende belangrijke gebieden te versterken. Er worden teksten voorbereid over kunstmatige intelligentie, gezondheid en met name klimaat. Dit laatste thema is van bijzonder belang voor Brazilië, dat in november de COP30 organiseert in de Amazonestad Belem.

Tussen de ambities voor wereldwijd leiderschap en interne verdeeldheid markeert de top in Rio een strategisch keerpunt voor de BRIC-landen. In een steeds meer gepolariseerde wereld probeert het blok de basis te leggen voor een nieuw internationaal evenwicht en tegelijkertijd een stem te zijn voor het Zuiden. Het valt nog te bezien of het met één stem zal kunnen spreken.