Het klinkende falen van Zuid-Afrika binnen de BRICS-landen bij de hervorming van de VN-Veiligheidsraad

De laatste bijeenkomst van ministers van Buitenlandse Zaken van de BRICS-landen, die in 2025 in Rio de Janeiro werd gehouden, bracht een diepe verdeeldheid binnen de groep aan het licht, met name onder de Afrikaanse leden. Zuid-Afrika heeft een grote diplomatieke tegenslag geleden in zijn strijd om een ​​permanente zetel in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Hoewel het ontwerp van de slotverklaring indirecte steun voor de ambities ervan zou bevatten, mislukte de goedkeuring van de tekst vanwege de categorische tegenstand van Egypte en Ethiopië – onlangs geïntegreerde Afrikaanse lidstaten.

Deze twee landen, samen met Nigeria en Oeganda, die zich in januari 2025 als partners bij de groep aansloten, verzetten zich tegen de expliciete vermelding van Zuid-Afrika. Dit dwong Brazilië, de voorstander van het voorstel, om de verwijzing naar Pretoria in te trekken en terug te keren naar een neutralere formulering. Ondanks deze concessie weigerden Caïro en Addis Abeba de verklaring te bekrachtigen. Zij veroordeelden deze aanpak omdat zij van mening waren dat deze de Afrikaanse eenheid in gevaar bracht en de regionale spanningen verergerde.

Deze impasse onderstreept de groeiende verschillen binnen de BRIC-landen. De recente uitbreiding van deze landen, die bedoeld was om hun geopolitieke invloed te versterken, bemoeilijkt nu de zoektocht naar consensus. Het uitblijven van een gemeenschappelijk standpunt over de hervorming van de Veiligheidsraad toont aan dat de BRICS moeite hebben om te concurreren met meer coherente entiteiten zoals de G20 of de Europese Unie.

Het gemarginaliseerde Zuid-Afrika probeerde dit falen in perspectief te plaatsen via de woordvoerder van de minister van Internationale Betrekkingen, door te bevestigen dat het zich houdt aan de Ezulwini Consensus – waarin staat dat Afrika twee permanente zetels in de Raad moet krijgen, zonder voorafgaande aanwijzing van de begunstigden. De Afrikaanse verdeeldheid over deze kwestie is inmiddels groot. Elke regionale macht wil een van deze zetels bezetten: Marokko, Egypte, Ethiopië, Nigeria en natuurlijk Zuid-Afrika.

Deze onenigheid komt op een moment dat hervorming van de Veiligheidsraad steeds urgenter wordt. Gezien de toenemende ineffectiviteit van de VN bij het reageren op hedendaagse crises en de verlamming van de Raad die wordt veroorzaakt door het misbruik van het vetorecht door de vijf permanente leden, gaan er steeds meer stemmen op om de wereldorde te herzien.

Twee belangrijke voorstellen worden afgewezen: dat van de Groep van Vier (Japan, Duitsland, India, Brazilië), die voorstelt om zes permanente leden toe te voegen, waaronder twee niet nader genoemde Afrikaanse leden, met behoud van het vetorecht voor de huidige vijf; en die van een groep staten (Italië, Pakistan, Spanje, Argentinië, Mexico, Zuid-Korea, Polen, Turkije) die pleit voor een uitbreiding van de Raad tot 25 leden, uitsluitend door de toevoeging van niet-permanente leden, maar met langere mandaten.

Eventuele hervormingen blijven afhankelijk van de wil van de huidige permanente leden, waaronder China en Rusland. Hoewel zij tegen het uitbreiden van de kring van permanente leden zijn, steunen zij openlijk de aspiraties van Brazilië, India en Zuid-Afrika om een ​​grotere rol te spelen in het mondiale bestuur. De steun van Moskou en Peking blijft echter dubbelzinnig en schommelt tussen diplomatieke strategie en de verdediging van hun belangen binnen de gevestigde orde.

De weg naar een hervormde, representatievere en eerlijkere Veiligheidsraad zit nog steeds vol valkuilen. Machtspelletjes, regionale rivaliteiten en politieke berekeningen beïnvloeden de vooruitzichten op verandering sterk. Zolang er in Afrika geen consensus wordt bereikt over wie in de toekomst permanente zetels krijgt, en de grootmachten weigeren hun voorrechten op te geven, loopt de VN het risico bevroren te blijven en niet in staat de geopolitieke realiteit van de 21e eeuw te weerspiegelen.